PIEPRZENIE OWIEC

 Owce to pierwsze zwierzęta udomowione przez człowieka. Nie lubią oglądać sztuki nowoczesnej, a konkretnie nieregularnych układów figur geometrycznych. Taki widok podnosi im tętno i wywołuje stres. Żeby się uspokoić muszą dostrzegać w swoim otoczeniu coś znajomego i potencjalnie niegroźnego. To co nieznane może być niebezpieczne. Na przykład taka czarna owca. 

Kiedyś wszystkie owce były ciemne, ale drogą krzyżówek wyhodowano zwierzątka o jasnym runie, bo taka wełna dawała więcej możliwości farbowania, a jak wiadomo człowiek musi wszystko modyfikować. Owca jednak zapomniała, że jej wełniana siostra może być tak pierwotnej maści, natomiast mroczne kolory nauczyła się kojarzyć z drapieżnikami.

Kiedy więc dostrzeże jakieś ciemne stworzenie wpada w nerwowość, ale ostatecznie może się do czarnego odmieńca przyzwyczaić. No a jeśli się przyzwyczai to jej reakcja lękowa na ciemne moce osłabnie. Pojawienie się w pobliżu takiego na przykład dzika nie wzbudzi tak gwałtownych emocji jak niegdyś. A prawdziwy drapieżnik zostanie później dostrzeżony.

No i niestety wskutek udomowienia owieczki boże straciły trochę ze swojej zwinności więc nie uciekają przed drapieżnikami równie szybko jak ich dzicy przodkowie. W dodatku zmniejszyły się niektóre organy ułatwiające szybka ucieczkę takie jak oczy i serce. Mózg skurczył się natomiast o 25%, umieją jednak rozpoznawać gatunki roślin i świetnie orientują się w przestrzeni.

Silnie rozwinięty instynkt stadny pozwala tym bydlętom rozróżniać kilkudziesięciu członków swojego stada,  a przebywanie w dużej grupie pozostało ich główną strategią obrony. Z tej prostej przyczyny rozdzielenie trzody spowoduje nagły atak beczącej paniki. O ile nie rozdzieli się baranów, można prowadzić je spokojnie na rzeź. Mówi się nawet o owczym pędzie. 

Mówią też, że Bóg jest pasterzem... Dla wielu z nas pasterzem jest kapłan, guru, polityk, psycholog, szef, autorytet czy celebryta. Musimy trzymać się razem i ktoś musi nas prowadzić na zielone pastwiska gdzie nie brak niczego. Gdy zostaniemy sami kompletnie się pogubimy. Chronieni przez psy idziemy za stadem, wierząc w wyższość grupowej mądrości i gwarancję życiodajnego pejzażu. 

Osoby spoza naszego kręgu oceniamy zazwyczaj negatywnie ze względu na ich egzotyczne kolory, upodobania czy poglądy. To co obce może przecież być niebezpieczne. Czasami przyzwyczajamy się do inności i uczymy się ją akceptować. Często jest nieszkodliwa a nawet inspirująca, choć może też usypiać naszą czujność modnym kultem egzaltowanej tolerancji. Najstraszniejsze demony przychodzą jednak w ludzkiej skórze lub tkwią w nas samych...

RZECZOZNAWSTWO

 Zdaniem Napoleona historia to tylko zbiór uzgodnionych kłamstw. Tyle że piszą ją zwycięzcy, a zatem o żadnym uzgadnianiu nie może być mowy. Po prostu w szkole mówią ci różne rzeczy, a jeśli jesteś bardziej dociekliwy to już twój problem... Musisz w coś wierzyć, a fakty mają to do siebie, że lubią się układać w jakieś historyjki z morałem. Jeśli fakty są bezsensowne tym gorzej dla faktów. Prawica i lewica snują więc swoje opowieści, kościół objawia prawdę absolutną, reklama uświadamia nam nasze potrzeby...

Cała kultura to piramidalny spisek w którym na dodatek uczestniczą wszystkie jego ofiary. Każde kulturowe kłamstwo rozpowszechnia się przez naśladownictwo, a kiedy przekracza powszechną masę krytyczną to już nikt nie jest w stanie go zanegować, bo to oczywista oczywistość. Jeśli kulturowy system działa wzmacnia się sam poprzez społeczny dowód słuszności. Ludzkość wytwarza sobie prawdy, żeby móc współpracować. Nie jest ważne w jaką bzdurę wierzysz o ile wierzą w nią wszyscy dokoła.

Na dobrą sprawę nie jest nawet ważne czy w coś wierzysz - po prostu musisz postępować tak jakby to była prawda. Choćbyś nie uznawał władzy ktoś i tak będzie ją sprawował. Jeśli złamiesz normy prawne mogą cię odwiedzić smutni panowie, zakuć cię w kajdanki i odizolować od społeczeństwa. Wszyscy więc płacą podatki na taką machinę która zapewniać ma ochronę, edukację, służbę zdrowia, infrastrukturę i tak dalej. Gdyby wszyscy przestali w to wierzyć system by się zawalił, tak jak w państwach upadłych. Wystarczy wierzyć żeby funkcjonował.

Jeśli zaś funkcjonuje to masz przynajmniej ten komfort, że nie musisz przedzierać się z maczetą przez dżunglę, przepływać Morza Śródziemnego na starej oponie i zostawać dilerem narkotyków lub sprzedawcą kebabów. Nasi kolorowi bliźni nie wierzą już w jakiekolwiek perspektywy o ile pozostaną na miejscu. W Europę i Amerykę wierzą natomiast jak najbardziej, bo tu system w jakiś "magiczny" sposób działa, nawet jeśli nadmiernie pasie korporacyjną oligarchię i polityczną klikę. Naszym kapitałem społecznym jest wzajemne zaufanie.

Zgadzamy się na pewną zastaną "rzeczywistość" - na przykład wierzymy w wartość pieniądza, choć to tylko świstek papieru czy nawet pozbawiony fizycznych właściwości zapis księgowy. Gdyby zresztą wszyscy przestali w to wierzyć stałby się "rzeczywiście" bezwartościowy. Niby jest to bardzo praktyczne, lecz poczucie mocy jakie wiąże się z posiadaniem, sprawia że dla niektórych staje się wartością samą w sobie. Poza tym niektóre rzeczy stają się szczególnie cenne na skutek samego zakotwiczenia w umyśle ich określonej wartości.

Dajmy na to metale czy kamienie szlachetne. Ludzie pożądali ich od zawsze, choć nie chodziło tu o sprawy użytkowe tylko prestiżowe. Rzekomym uzasadnieniem wygórowanej ceny migotliwych błyskotek miał być sam fakt nikłej podaży. To reguła niedostępności - najbardziej cenimy rzeczy rzadko spotykane i trudno dostępne. Jeśli wszyscy jednocześnie zorientujemy się, że coś jest gówno warte dojdzie do pęknięcia bańki spekulacyjnej. Jeśli jednak wartość będzie nadal honorowana pozostanie czymś "realnym". Dyktatura rynku to czysta psychologia.

Ciekawy jest w tym kontekście choćby sformułowany przez Arystotelesa paradoks wody i diamentu. Niezbędna do życia woda jest przecież tania, a bezużyteczny diament jest niezwykle kosztowny. W czasach kiedy jedyne znane złoża diamentów znajdowały się w Indiach ich wydobycie było niewielkie, a więc cena była ponoć uzasadniona. Tyle że dziś to sam przemysł diamentowy tworzy iluzję ich rzadkości przez kontrolę podaży - zbyt wielkie wydobycie nasyciłoby rynek, a zatem paradoksalnie opłaca się wydobywać mniej. Swoją rolę odgrywa tu też ludzka tendencja do snobizmu.

Potrafimy już wytwarzać diamenty syntetyczne, lecz koszty takiej syntezy przewyższają nawet koszty ich wydobycia więc póki co jest to tylko ciekawostka. Ale tradycyjna branża jubilerska pogardliwie mówi o "imitacjach", choć pod względem struktury fizycznej takie minerały również są tylko krystaliczną formą węgla. Podrabia się też dzieła sztuki czy ekskluzywne produkty - nawet jeśli nikt nie zauważy różnicy uznaje się to za rodzaj oszustwa, bo przecież "prawdziwe" musi być lepsze.... Tylko co jest prawdziwe? Najlepiej niech to nam wyjaśni jakiś" znawca"...

MOGĘ WSZYSTKO

 Cudowne dziecko Jarosława Kaczyńskiego - Daniel Obajtek - zarabiał więcej niż przewiduje ustawa kominowa, ponieważ to wybitny specjalista od zarządzania wielkimi koncernami. Wcześniej był przecież wójtem Pcimia, a po "wymianie elit" kolejno prezesem Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Energii S.A. i Orlenu. Na rolnictwie pewnie trochę się znał, bo ukończył technikum rolnicze.

Poza tym zawsze miał łeb do interesów. Pracując za młodu w firmie swojego wujka wyłudził z niej półtora miliona złotych fałszując faktury dotyczące zakupów granulatu do produkcji rur PCV. W strategicznych spółkach skarbu państwa taki kreatywny człowiek może dosłownie zamienić gówno w złoto - z tym że trafi do jego kieszeni. Ale jeśli go dobrze opłacisz zrealizuje najbardziej socrealistyczne wizje swojego potężnego protektora.

Nie będzie się wahał choćby zawyżać czy zaniżać cen na rynku paliw - w zależności od budżetowych czy wyborczych potrzeb obozu władzy. W swej bezwstydnej wręcz dyspozycyjności sprzedał za bezcen udziały Rafinerii Gdańskiej arabskim braciom - 30% udziałów za kwartalny zysk. Niby że miało to nam zagwarantować stały dostęp do ropy w tych niestabilnych politycznie czasach.

Ale nasze rodowe srebra trzeba było sprzedawać na gwałt, żeby zrealizować centralistyczny projekt pożarcia Lotosu przez Orlen. Miało to usprawnić ręczne kierowanie gospodarką, tyle że źli Niemcy i europejska ośmiornica nie pozwolili polskim świniom zbudować prawdziwego monopolu. Przy okazji sprzedano ponad 400 stacji benzynowych węgierskim trollom Putina. Rozwiązanie tak głupie, że śmierdzi na setki kilometrów.

Elokwentny Obajtek nie robił tu raczej za pożytecznego idiotę tylko za pożytecznego łajdaka. Nie tylko bez cienia wahania i przyzwoitości wykonywał najgłupsze nawet rozkazy, nie lękając się najbardziej bezczelnych machinacji, ale też doskonale zdawał sobie z tego sprawę. W swej opłacalnej politycznej lojalności nie odmawiał nawet drobnych przysług - takich jak załatwianie pracy dla "swoich" w strukturach swojego służbowego folwarku. 

To czy należysz do elity zależy od tego czy ktoś cię uzna za elitę, a tak się złożyło, że w tym czasie decydowały "odkrycia towarzyskie". Nowa elita jest zawsze bardziej lojalna od sprawdzonych fachowców bo wszystko zawdzięcza nowej władzy. Zwłaszcza jeśli ZARABIA DZIENNIE WIELOKROTNOŚĆ MIESIĘCZNEJ PŁACY MINIMALNEJ ROBOLA tak jak wybitnie utalentowany Daniel Obajtek.

Trzeba przyznać, że zainwestował w dobrego stylistę i przeszedł wizerunkową metamorfozę równie spektakularną co egzotyczny swego czasu Andrzej Lepper. Nie chodził co prawda do solarium, ale fryzjera i barbera odwiedzał równie często co telewizyjni prezenterzy, a po wymianie okularów i garderoby wyglądał jak rasowy menadżer, choć na archiwalnych zdjęciach przypominał raczej wójta w tanim garniturze.

Można mu prawić najbardziej bezsensowne komplementy, a on taktownie będzie się uśmiechał i przewracał oczami. Taki już z niego skromny człowiek. Taki wszechstronny ekspert, że pewnie korporacje będą się teraz o niego zabijać. Niestety nastał czas politycznych rozliczeń i z szafy wypadają różne trupy, taśmy i dokumenty...  Obstawiam jednak, że za gigantyczne przekręty włos mu z głowy nie spadnie. W razie czego zostanie ułaskawiony.

PIRAMIDA INFORMACYJNA

 Zaufanie jest rodzajem ślepej wiary. Wierzymy w to co przedstawia się nam jako fakty, nawet jeśli nie potrafimy ich zweryfikować. Gdybyśmy nie wierzyli sobie nawzajem nie moglibyśmy podejmować współpracy, ale też w zasadzie niczego byśmy nie wiedzieli. Inteligencja zbiorowa jest skuteczniejsza niż mózgi najgenialniejszych nawet jednostek. Bez zastanowienia korzystamy więc z wiedzy zbiorowej.

Wszystko czego dowiadujemy się jako zwykli zjadacze chleba wiemy dzięki temu, że ktoś nam o tym powiedział. Bo niby skąd wiesz, że Ziemia jest okrągła, w Australii żyją kangury, a Polskę "zjednoczył" Mieszko I? Bo powiedzieli ci to kiedyś dorośli w domu czy w szkole... I nadal dowiadujesz się różnych rzeczy z mediów - o wojnie, gospodarce, polityce, odkryciach naukowych czy życiu celebrytów.

Dostajesz pigułki informacyjne i je po prostu łykasz - przyswajasz obrazy których nie widziałeś na własne oczy, przekazy dnia, reklamy, propagandę, zideologizowane analizy... Ponieważ wielu ludzi próbuje cię przekonać do swoich najświętszych racji niekiedy czujesz się zupełnie zdezorientowany. Niektóre tematy sobie odpuszczasz, na inne przyjmujesz najbardziej obiegowe opinie... Jesteś bombardowany przez konkurencyjne gangi informacyjne sprzecznymi narracjami nadającymi faktom inne rangi i powiązania.

"Wyjaśniające" rzeczywistość opowieści muszą być bez przerwy powtarzane, żeby wryły się w podświadomość. Częstotliwość ekspozycji wpływa na nasze postrzeganie prawdy. Nasz światopogląd i konsumenckie preferencje trzeba bez przerwy urabiać, bo inaczej mogą się odkształcić. Kluczowe jest złowienie nas w określoną bańkę informacyjną, a potem już sami będziemy szukali coraz to nowych dowodów obranej drogi. Z automatu podsuną nam je zresztą algorytmy wyszukiwarek.

Wrodzona niezdolność do przetwarzania informacji w czasie rzeczywistym sprawia, że musimy je filtrować, uogólniać i ekstrapolować, zdajemy się więc na rozmaite skróty poznawcze i emocjonalne. Nasze zachowanie motywowane jest różnymi pobudkami, a zwłaszcza naszymi najbardziej palącymi potrzebami, w związku z czym wierzymy w to w co bardzo chcemy uwierzyć i co jest dla nas wygodne. Różnie postrzegamy "sprawiedliwość społeczną" w zależności od naszego ulokowania na drabinie.

Bogaci wierzą, że na wszystko sami sobie zasłużyli, ale niczego by nie było bez taniej siły roboczej. Wszystkie dobra musi ktoś wytwarzać, dlatego milowym krokiem w budowaniu cywilizacji było niewolnictwo i instytucjonalny terror. Gospodarka kapitalistyczna opiera się jednak na założeniu, że od przymusu lepsza jest konkurencja. Wolny robotnik może konkurować o przedłużenie swojej umowy, premię czy awans, niewolnik nie miał motywacji. Poza tym wolny robotnik to konsument, który kupuje różne dobra i tym samym napędza gospodarkę.

Producentom i handlowcom zależy więc żebyśmy konsumowali jak najwięcej i do tego nas namawiają. Politycy przekonują nas, że mogą zmienić nasz los, więc powinniśmy na nich głosować. Kościół obiecuje nam nagrodę - ale nie na tym świecie - jeśli tylko uczestniczyć będziemy w rytuałach i utrzymywać jego organizację. Rozmaite gwiazdy, gwiazdeczki i niespełnione talenty stają na głowie, żeby tylko zaistnieć w mediach i pokazać swoją duszę lub ciało. Wszystkim tak naprawdę zależy na tym, żeby nas omotać.

Bo człowiek chce wykorzystywać innego człowieka do własnych celów, lecz najpierw musi go do siebie przekonać. Najlepiej zaś przekonać kogoś mówiąc, że coś będzie dla nas wyjątkowo korzystne. I niby politycy nie chcą władzy dla samej władzy, korporacje wspierają rozwój, kościół pomaga biednym, media rzetelnie informują i tak dalej. Tylko czemu ja nie mogę rządzić, bogacić się, prawić morałów i lansować się w mediach? Bo nikt w to nie wierzy. Wiara czyni cuda, lecz najbardziej trzeba wierzyć w siebie. 

FATAMORGANA

 Wszyscy składamy się z cząstek, którymi zachowaniami  rządzą obliczalne równania. Obliczeniowa teoria świadomości wynikać ma z samej uniwersalności procesów obliczeniowych w przyrodzie. Są tacy którzy wierzą, że gdyby odwzorować matematycznie procesy zachodzące w ludzkim mózgu, można by zamknąć świadomość w maszynie. Lecz być może konieczny jest tu jednak komponent biologiczny. Świadomość jaką znamy wiąże się przecież z aktywnością mózgu.

To nie tylko swoista neuroelektronika. Ważna jest tu także chemia - znaczą rolę w aktywności neuronów odgrywa neuroprzekaźnictwo, zmieniające choćby wzorce synchronizacji elektrycznej czy wzmacniające lub hamujące komunikację. A różnych związków chemicznych regulujących pracę mózgu jest multum. Teoretycznie można by to wszystko obliczyć, tyle że ludzki mózg jest najbardziej skomplikowaną strukturą we Wszechświecie. A więc powodzenia.

Pytanie tylko, czy znaczy to, że nasze zachowanie jest zdeterminowane stanem układu i pakietem informacji wejściowych. Bo jeśli tak to spoko, tylko że nie mamy żadnej wolnej woli. Po prostu nasz mózg podejmuje decyzję na podstawie otrzymywanych z ciała i środowiska sygnałów realizując genetyczne instrukcje, a my jedynie to "czujemy". I właśnie z powodu tej subiektywnej percepcji tak trudno nam zaakceptować iluzoryczność własnego JA. No bo przecież myślimy więc jesteśmy.

Skoro wolna wola nie istnieje skąd to graniczące z pewnością odczucie, że to właśnie my podejmujemy decyzje? Otóż nie znamy wyniku naszych przemyśleń zanim nie dobiegną one do końca. Mózg zestawia ze sobą różne dane i tworzy symulacje potencjalnych rozwiązań zanim biologiczny algorytm wskaże wynik. Cały ten proces służy ochronie wyimaginowanej jaźni czyli organizmu, a w zasadzie genetycznej linii życia. Jakbyśmy nie byli racjonalni, ciągle mamy wrażenie, że siedzi w nas jakiś esencjonalny twór zawiadujący tym wszystkim.

W systemach religijnych odwieczna była idea duszy i także dzisiaj niektórzy wierzą, że na materię naszych ciał wpływać musi jakiś komponent niefizyczny. Tyle że nie sposób udowodnić jego istnienia, a zatem nie wiadomo w jaki sposób miałby on oddziaływać. Oczywiście udowodnić nie można też tezy przeciwnej, lecz nie świadczy to o jego istnieniu. Rzekomy duch mógłby niby sobie istnieć, tyle że nie wiadomo w jakiej roli. A to jak fizyczne stany mózgu są skorelowane z psychologią i homeostazą jest dzisiaj faktem z którym się nie dyskutuje.

Występujący w mechanice kwantowej proces redukcji funkcji falowej wskazywać by mógł, że w systemie generowania świadomości występuje jakaś nieobliczalna luka, tyle że jest to jedynie temat spekulacji fizyków z dużą rezerwą traktowany przez neurobiologów. Z wielkim entuzjazmem hipotezy o kwantowych podstawach świadomości podchwytywane są natomiast przez znawców prawd objawionych, którzy mieszają pojęcia naukowe ze swoimi "mądrościami". Póki co pomysły takie nie znalazły żadnej weryfikacji.

Pomimo subiektywnych złudzeń najprawdopodobniej to nieuchronność procesów i zdarzeń prowadzi nas ku zakodowanemu w dynamicznej strukturze przeznaczeniu. Gdybyśmy ciągle myśleli w ten sposób pewnie byśmy oszaleli i dlatego tak nie myślimy - myślenie, że to nie my podejmujemy decyzje uniemożliwiałoby ich podejmowanie. Na najniższym poziomie kwantowa probabilistyka musi być określana przez jakiś wzorzec czyli być zdeterminowana jako mechanizm. COŚ musi być CZYMŚ, czyli musi być tożsame w swej istocie, w przeciwnym razie prawda zmieni się w metafizykę.

Nie sądzę żeby wszystko było wyjaśnialne, lecz wynika to tylko z naszych ograniczeń umysłowych. Zawsze istnieje przyczyna i skutek. Najwięcej nieporozumień bierze się ze stosowania kwiecistych metafor, dzięki którym widzimy we wielkich zbiorach danych wszystko co tylko chcemy zobaczyć - Boga, Wszechświaty alternatywne czy inne niezweryfikowane byty. Jak naprawdę powstaje świadomość do końca nie wiemy - koreluje się jednak z pracą mózgu. Przekazując sygnały elektryczne innym komórkom neurony generują też pole elektromagnetyczne i to może być jakiś następny trop...

W naturze istnieje coś co prowadzi do tworzenia się systemów chaotycznych, a rzeczywistość wynikająca ze skutków i przyczyn uzależniona jest od niedostrzegalnych przez nas zmian na najniższym (czyli kwantowym) poziomie. Mózg - i tak unikalny genetycznie - jest w zależności od kultury i osobistych doświadczeń różnie skonfigurowany, a własne decyzje wynikają przecież z tej konfiguracji. Umysł jest ucieleśniony więc szereg naszych decyzji zależy od tak zwanego afektu rdzennego czyli potrzeb organizmu, choć niekiedy zapętlają się one w  stymulowaniu destrukcyjnych przyjemności.

Mózg bez przerwy prognozuje konsekwencje swoich decyzji i uczy się w celu ich optymalizacji dzięki ostrożnie kontrolowanym halucynacjom - zdekodowane sygnały jawią mu się jako prawdy obiektywne choć są tylko "mapami" rzeczywistości. W nie do końca wyjaśniony sposób wytwarzają własne qualia czyli nasze świadome doznania, tyle że są one definiowane przez strukturę danych. Możemy widzieć w tym jakąś "magię" tyle że nie jest to pogląd naukowy. Kształtujące nas wzorce i oddziaływania przewidywać możemy jednak tylko częściowo, a wynikającą z tego losowość naszych decyzji nazywamy wolną wolą.

ALFA I OMEGA

    

    Człowiek od zawsze zastanawiał się jak to wszystko się zaczęło i jak się skończy. Odpowiedzi podsuwały mu różne mity kosmogeniczne, ale w świetle wiedzy naukowej pradawne opowieści wydawały się coraz bardziej symboliczne czy wręcz infantylne. W końcu homo sapiens uwierzył, że wszystko można zbadać empirycznie, pomierzyć i obliczyć. Dziś powszechnie przyjmuje się, że kosmos powstał na skutek Wielkiego Wybuchu. Można by zapytać co było wcześniej, lecz nie wiadomo nawet czym Wszechświat jest.

A jaki będzie ostateczny krach tego galaktycznego oceanu to zależy w jaki matematyczny mit uwierzymy. W zależności od przyjętych warunków początkowych i matematycznych założeń ewolucja układu będzie przebiegać zupełnie różnie - jedni wierzą, że otchłań będzie się bez końca rozszerzać, a inni że zacznie się kurczyć. I ponoć to wszystko wynika z twardych obliczeń. Niektórzy rzekomo potrafią nawet obliczyć konieczność istnienia alternatywnych wszechświatów, rozwidlających się ścieżek czasoprzestrzennych, a nawet kwantowych źródeł świadomości.

Choć tego typu rewelacje są na dzień dzisiejszy czystą spekulacją, najbardziej ekstrawaganckie akademickie teorie nieodmiennie  przyciągają uwagę mediów. A upowszechnienie tych dyskusyjnych teorii to pożywka dla różnej maści hochsztaplerki i szarlatanerii mieszającej naukową terminologię z magią i parapsychologią. Energia, wibracje, częstotliwość, rezonans i tym podobne bełkotliwe argumenty zapewniają zbyt różnego rodzaju bubli, amuletów, podejrzanych medykamentów, pseudoterapii i kursów samorozwoju dla tych którzy mają za dużo pieniędzy.

Tyle że to jak kosmiczna epopeja się zakończy z perspektywy ludzkości i innych żyjątek nie będzie już miało żadnego znaczenia. Nikt już nie będzie tego obserwować. Zanim dojdzie do hipotetycznej anihilacji znanej nam przyrody życie już dawno będzie niemożliwe. Gdy zgasną wszystkie gwiazdy i wyparują wszystkie czarne dziury znany nam Wszechświat będzie zawierał tylko bardzo rozproszone promieniowanie i cząstki - stanie się kosmiczną pustynią. Oznacza to wymarcie wszelkich form życia, gdyż organizmy - nawet jacyś kosmici - potrzebują tak zwanej energii swobodnej wytwarzanej z paliwa jądrowego gwiazd.

Funkcjonowanie organizmów żywych wymaga eksportowania rosnącej w czasie (zgodnie z drugą zasadą termodynamiki) entropii na zewnątrz układu, w celu utrzymania uporządkowanej struktury. Bo tym właśnie jesteśmy - strukturą. Istotą naszego bytu - tak zaciekle schowanego za chroniącą go jaźnią - jest emergencja odpowiednio skonfigurowanych cząstek. Przez całe życie wymieniamy swój budulec, więc ostatecznie jesteśmy zbudowani z zupełnie innych komórek i atomów, a mimo tego pozostajemy sobą. Starożytni Grecy nazywali to paradoksem statku Tezeusza - jeśli będziesz wymieniał w okręcie zbutwiałe deski to w końcu nie pozostanie w nim ani jedna oryginalna część.

Co zatem sprawia, że nawet po wymianie desek okręt pozostaje dalej tym samym okrętem? Struktura! No i tak samo jest z nami. Czemu więc ciągle odnawiany materiał biologiczny nosi ślady rzekomego zużycia? No cóż, starzenie się organizmu nie wynika ze zużycia jego komponentów tylko z akumulacji błędów w jego strukturze. Innymi słowy w uporządkowanej strukturze robi się coraz większy bałagan nazywany przez fizyków entropią. Właśnie po to, żeby ten bałagan nie narastał żywy organizm musi wymieniać energię i masę z otoczeniem. Bo tak się niestety składa, że wszystko w przyrodzie zmierza do nieuporządkowania.

Życie jest procesem redukcji entropii, lecz prawa fizyki są nieubłagane. Nie da się ciągnąć życia w nieskończoność - w końcu błędy komórkowe uniemożliwiają koordynację systemu i struktura ulega organicznemu rozkładowi. Rozwiązaniem - jeśli struktura miała trwać w jakiejś podobnej formie - było stworzenie genetycznej kopii czyli rozmnażanie. Stąd też nasza seksualność i wszystkie związane z nią perypetie... Tyle że wyczerpaniu ulegną wszystkie źródła energii - nie tylko węgiel, ropa naftowa i uran, ale też gwiazdy i grawitacja.

Totalna zagłada wszelkich biologicznych struktur wynika z samego kierunku czasu wskazywanego przez termodynamiczną strzałkę - czyli jest nieuchronna. I dopiero w takim martwym Wszechświecie fizyka zajmie się ostatecznym zmieleniem rzeczywistości z której wytworzy po prostu nową rzeczywistość o nieprzewidywalnych cechach. Wszystko zaczęło się od osobliwości i na niej się skończy - wszystko co znamy, bo z jakichś powodów istnieje raczej coś niż nic - jakiś odwieczny wzór którego nie potrafimy obliczyć, bo każdy formalny model w końcu się zapętla we własnych założeniach, urojeniach i wizjach.

WIECZNE TYKANIE

Ojciec mechaniki klasycznej Isaak Newton wierzył w czas absolutny, niepodatny na żadne wpływy i jednakowy we wszystkich układach - czym miał w zasadzie być dokładnie nie wiadomo, ale to w ramach czasu maszyneria Wszechświata mogła istnieć i doświadczać przemian. Cokolwiek się działo zachodziło w określonym miejscu przestrzeni i w określonym przedziale czasu. Ponieważ pasuje to do naszych potocznych intuicji, sądzimy że czas po prostu "płynie".

Nieco inaczej sprawę widział jednak inny wielki umysł tej epoki, filozof i matematyk Gottfried Leibniz - koncentrując się na korelacji między różnymi procesami fizycznymi, uważał czas za swego rodzaju iluzję, która pomaga w doświadczaniu świata. Gdyby nie było jakichkolwiek zdarzeń nie byłoby też upływu czasu, ponieważ jest on wtórny wobec procesów, tak jak przestrzeń określająca względne relacje między obiektami. Tyle że z przyczyn praktycznych czas należało odmierzać, a filozoficzne spekulacje pozostawić intelektualistom.

Wygodną koncepcją pojęć absolutnych nie można było jednak wyjaśnić wszystkiego czego wciąż się dowiadywaliśmy. Mechanika Newtona była sprzeczna choćby z elektrodynamiką Maxwella i Lorentza więc na siłę szukaliśmy absolutnego układu odniesienia - tak powstała nowożytna koncepcja eteru czyli niezidentyfikowanej substancji wypełniającej całą "pustą" przestrzeń, w której rozchodzić się miały fale elektromagnetyczne. Eteru nie udawało się wykryć, ale istniał on jako konstrukt teoretyczny zapewniający fizykom spokój ducha.

W końcu pewien lekceważący autorytety (i dlatego nie mogący znaleźć pracy) teoretyk Albert Einstein zaczął otwarcie mówić, że żadnego eteru, absolutnej przestrzeni i czasu nie ma. Już jako specjalista techniczny w szwajcarskim urzędzie patentowym napisał swoją przełomową pracę w której odrzucił mechanikę klasyczną - zjawiska zachodzące równocześnie w jednym układzie nie muszą być równoczesne w innym. Wartość równolegle mierzonego czasu jest względna w różnych układach, co nazywamy dylatacją czasu. Wynika ona z prędkości lub grawitacji.

Spowolnieniu - względem naszego układu - ulegają wszystkie procesy fizyczne układu będącego w ruchu, lecz jest to efekt symetryczny. Z punktu widzenia tego drugiego układu to u nas czas biegnie wolniej, gdyż ciało może być zarówno w ruchu jak i w spoczynku względem wybranego układu odniesienia. Nie istnieje absolutny ruch ani spoczynek. Poza tym na upływ czasu wpływa grawitacja - elastyczna przestrzeń ugina się pod wpływem masy, dlatego masywne obiekty ciągną nas ku sobie i spowalniają wokół siebie czas - tym razem bez symetrii, bo z tej perspektywy wszystko co dzieje się w dużych odległościach zachodzi szybciej.

Wpływ tych efektów w naszej skali jest na tyle znikomy, że praktycznie go nie zauważamy. Prawdziwe podróże w przyszłość możliwe byłyby dopiero przy wielkich prędkościach  zbliżonych do prędkości światła, więc nawet pędząc przez życie nie zostawimy swej przeszłości zbytnio w tyle... Poza tym wszyscy stąpamy po powierzchni Ziemi podlegając podobnym oddziaływaniom grawitacyjnym, więc subiektywnie posługujemy się optyką newtonowską... W naszej ziemskiej skali czas pozostaje czymś absolutnym bo dylatacja jest znikoma.

Efekty relatywistyczne stają się problemem dopiero gdy zależy nam na bardzo dokładnych pomiarach czasu, jak ma to miejsce na przykład w systemach GPS. Systemy takie potrafią osiągać dokładność rzędu kilku metrów dzięki wprowadzaniu korekt wynikających z ogólnej teorii względności. Co prawda pierwotnie stosowano w tym celu metody statystyczne (filtr Kalmana) nie mające z samą teorią nic wspólnego, lecz to już kwestia techniczna...

Ciekawym rozwinięciem teorii Einsteina jest obecnie hipoteza Wszechświata blokowego, w myśl której względność czasu nie pozwala wyznaczyć absolutnego "teraz", a cały zbiór zdarzeń - przeszłych i przyszłych - istnieje obiektywnie przez wieczność. Być może więc cała chronologia jest jedynie subiektywnym złudzeniem. Jak pisał Kurt Vonnegut - człowiek który wypadł z czasu - "cokolwiek było - będzie już zawsze, a cokolwiek będzie od zawsze było". 

TOTEM I FATUM

    Na pewnym rysunku naskalnym z okolic hiszpańskiego Lewantu, datowanym na jakieś dwanaście tysięcy lat wstecz, widzimy grupy postaci strzelające do siebie z łuków. W Egipcie i Azji znaleziono też stosy szkieletów z tego okresu, których uszkodzenia wskazują na metodyczną masakrę. A zatem nawet kiedy nie uprawialiśmy jeszcze ziemi i nie hodowaliśmy zwierząt, nie posiadając zbyt wielu przedmiotów które można by zagrabić organizowaliśmy się zbrojnie przeciw bliźniemu swemu.

Wojny takie mogły mieć nieznane nam znaczenie kulturowe, na przykład przygotowanie kanibalistycznej uczty czy dopełnienie honorowej zemsty, lecz też służyć zdobywaniu kobiet czy terenów łowieckich. Poza tym zmniejszanie liczebności konkurencyjnych sąsiadów pozwala wykorzystywać więcej zasobów naturalnych i niweluje potencjalne zagrożenie. Nie ulega jednak wątpliwości, że to neolityczna rewolucja agrarna spowodowała akumulację pierwotnego "kapitału", który stał się łakomym kąskiem dla uzbrojonych brutali.

Dlaczego nagle w różnych częściach globu wprowadzono taką innowację? Przecież przez 300 tysięcy lat na to nie wpadliśmy, a 10 tysięcy lat temu nagle rolnictwo przyszło do głowy mieszkańcom różnych części globu... Tak się składa, że zbiegło się to w czasie z wyginięciem megafauny. Oczywiście wpływ na zagładę wielkich ssaków miały choćby zmiany klimatyczne, choć najbardziej  rezerwuar łownej zwierzyny wytrzebiliśmy sami. Pojawienie się gdziekolwiek populacji homo sapiensa szybko powodowało wyginięcie megafauny w takim regionie.

Nawet "dzicy" nie żyliśmy w harmonii z naturą, tylko zabijaliśmy ponad miarę. Wybieraliśmy dla siebie najlepsze kąski pozostawiając resztę nietkniętą, poza tym myślistwo było źródłem trofeów i kulturowej chwały - potwierdzeniem swojego statusu i męskości. Tyle że w końcu padliśmy ofiarą własnej gospodarki rabunkowej. Być może rolnictwo nie było więc wyrazem racjonalnego postępu, ale egzystencjalną koniecznością? Człowiek musiał wymyśleć coś nowego żeby się wyżywić i tak udomowił rośliny i zwierzęta. Grupa kulturowych herosów skoncentrowała się zatem na polowaniu na ludzi.

Ten kto nie jest gotowy do wojny staje się poddanym. Wystarczy przecież, żeby w każdej grupie było tylko kilku agresywnych "wojowników", a już zostaje uruchomiony cykl przemocy. Parając się rolnictwem uzależniliśmy się od kaprysów pogody, a także innych czynników losowych (pożarów upraw, chorób roślinnych i zwierzęcych, większych szkodników i tak dalej). Musieliśmy więc gromadzić zapasy na tak zwane chude lata.  Posiadając takie zapasy teoretycznie powinniśmy być bardziej bezpieczni. W praktyce stawały się pokusą dla jakichś innych ludzi przymierających głodem.

Poza tym nawet jak się jeszcze nie głoduje zawsze warto mieć coraz więcej i coraz więcej. Więcej ziarna i bydła to więcej wyżywionych gęb, a to otwiera przed plemiennymi gangami nowe możliwości. W nienasyconym triumfalizmie bossowie wymyślają dla siebie luksusy i zbytki, niekiedy zmierzające w stronę perwersji, ale nierzadko też wyrafinowania. Tak powstaje "boski porządek" - jakaś bajka dla ludu, gdyż ciężka harówa w polu w zamian za ochłapy i ochronę nie wszystkim się podoba i czasem trzeba ich postraszyć - monopol używania przemocy jest do dziś prawnym atrybutem administracji państwowej. Równie ważne jest systematyczne pranie mózgu.

Ci którzy nie potrafią ochronić swoich zasobów mają problem. W najlepszym wypadku zostaną bez pożywienia, w nieco gorszym staną się niewolnikami wykorzystywanymi do realizacji megalomańskich wizji, o ile nie zostaną podziurawieni włóczniami, nabici na pal lub spaleni żywcem ku przestrodze innym opornym. O ile będą w jakiś sposób przydatni (jako rolnicy, rzemieślnicy, kupcy) mogą też poddać się władzy bardziej zorganizowanych struktur mafijnych, realizujących swoje interesy przy pomocy profesjonalnych grup siepaczy zwanych armiami. Tak czy siak dla przetrwania konieczne były działania symetryczne.

Tym bardziej, że nie wszyscy organizowali się w cywilizację. Grupy wędrownych pasożytów zwanych barbarzyńcami zwykły nękać i grabić cywilizowane przybytki czyniąc sobie z tego sposób na życie - kosztem kilku istnień ludzkich populacja mogła zapewnić sobie korzyści na długie lata. Konieczność zbrojeń i utrzymywania armii to konsekwencja samowzmacniającego się cyklu przemocy, jaki dorowadzi do produkcji gazów bojowych, napalmu i broni nuklearnej. W międzyczasie pacyfistyczne plemiona zostaną doszczętnie wytępione przez dynamikę cywilizacji łaknących coraz więcej zasobów, siły roboczej i kulturowej supremacji.

W Europie ostatnimi takim frajerami byli chrześcijańscy katarzy. Ten francuski ruch religijny kwestionujący autorytet króla i kleru oraz społeczną hierarchię i państwową przemoc został w imię Pana Miłosiernego eksterminowany jako heretycki. Było to jeszcze w czasach porządku społecznego zwanego feudalizmem, który wynikał z konieczności utrzymywania elitarnej pancernej konnej kasty wojowników zwanej rycerstwem. Ta grupa lubowała się nie tylko w rumakach i żelastwie, ale też własnym etosie. Walczyła więc nie tylko o łupy lecz też własną rycerską chwałę, a w wolnych chwilach popisywała się w turniejach.

Cała ta wysublimowana otoczka, poematy i wzniosłe ceremonie, nie przeszkadzały nigdy palić, grabić i gwałcić prostych chamów, wieśniaków i plebejuszy, było to jednak częścią tej zabawy - perwersyjnej orgii triumfu. Rewolucja militarna związana z coraz szerszym wykorzystywaniem broni palnej doprowadziła jednak do degradacji rycerstwa i stworzenia masowych armii. Państwo feudalne przekształciło się w biurokratyczne, gdyż środki zniszczenia definiują relacje społeczne. W tej masie permanentnie zmusztrowanych nieszczęśników robiących za mięso armatnie wspólnota zagrożenia i celu obudziła bardziej masowy rodzaj "rycerskiego" honoru - nacjonalizm. Rycerskie herby zastąpiło narodowe godło.

CHWALEBNE SZALEŃSTWO

    Niektórzy twierdzą, że wojna to tylko jeden ze sposobów prowadzenia polityki. Inni widzą w niej natomiast wyraz "instynktu zabijania" zakodowanego gdzieś w naszym mózgu i doskonale wpisującego się w każdą religię czy ideologię poprzez zwalczanie innych, niewiernych, podludzi i tak dalej. Rzeczywiście żądza krwi typowa jest dla wielu naczelnych.

Nasi najbliżsi krewni - szympansy - zabijają "obcych" bez mrugnięcia okiem. Organizują się w grupy brutalnie mordujące członków innych społeczności, po to by przejąć ich terytorium czy po prostu pokazać kto tu rządzi. Jeśli zaś same zostaną zaatakowane biorą odwet żeby wyrównać rachunki. Nie są co prawda Napoleonami, ale podchodzą do tego dosyć metodycznie.

Możliwe są więc pułapki, zasadzki, podstępy i inne tego typu działania. Bez wątpienia międzygrupowa agresja leży w szympansiej naturze. A zatem może leżeć też i w naszej. Tyle że my dorabiamy do tego ideologiczne uzasadnienia i koordynujemy działania na ogromną skalę. Kultura kanalizuje zwierzęce instynkty obudowując je siatką wierzeń, obrzędów i wartości, aby uczynić zabijanie walką o dobro, piękno i sprawiedliwość.

Mit sprawiedliwej  czy wręcz świętej wojny służy natomiast cynicznym politykom, którzy usiłują przekonywać ludzi nie tylko do zabijania, ale też ponoszenia ofiary, a nawet oddawania życia. Bez ogromnej woli samopoświęcenia w imię "wyższego celu" nie byłoby możliwe wysyłanie ludzi na śmierć. Mięso armatnie musi więc wierzyć w sens tego krwawego absurdu i umierać za Boga, honor, ojczyznę i grupę tchórzy dowodzących z bunkrów lub pałaców.

Nasza fizyczna słabość - brak rogów, kłów czy pazurów - to jedna z przyczyn uspołecznienia się istot ludzkich, otoczonych pierwotnie przez krwiożercze dzikie bestie. Podobnie jak walka czy ucieczka zjednoczenie wobec wspólnego zagrożenia lub wroga jest mechanizmem ewolucyjnym służącym ochronie pokrewnych genów. Czasami w tej brutalnej walce o przetrwanie trzeba było kogoś poświęcić w imię "wspólnego dobra".

Grupa otoczona drapieżnikami musiała niekiedy wystawić na żer jednego ze swoich, po to by odciągnął uwagę mięsożernych potworów. Zwykle bywał to ktoś postrzegany jako nieprzydatny - jakieś osierocone dziecko, starzec, kaleka, przygłup czy po prostu dziwadło. Czyniono z takiego nieszczęśnika przysłowiowego kozła ofiarnego. Prawdopodobnie to stąd wywodzi się znana wielu kulturom niechlubna tradycja składania bóstwom - personifikującym atawistyczne lęki - ofiar z ludzi.

Większą chwałę przynosiła jednak heroiczna walka w obronie społeczności, dzięki której można było znacząco podnieść swój status w grupie, albo zapłacić za to głową, zyskując jednak moralne uznanie i metafizyczne gruszki na wierzbie. Przemiana z ofiary w wojownika w rozmaitych - zazwyczaj trudnych i bolesnych - obrzędach inicjacyjnych czyniła z chłopca mężczyznę i przygotowywała go do walki z mitycznymi smokami i demonami, oraz skurwysynami z innego plemienia.

INTELIGENTNY PROJEKT

 Powstanie naszej inteligencji wydaje się ukoronowaniem całej ewolucji - oto wreszcie na Ziemi powstał gatunek zdolny królować. Być może skolonizuje inne planety, być może opuści Układ Słoneczny nim jego centralna gwiazda się wypali, być może ewakuuje się do innego wymiaru przed końcem Wszechświata... Być może będzie żył wiecznie. Snujemy różne wizje, tyle że na razie nie potrafimy poradzić sobie z problemami takimi, jak zmiany klimatyczne, przeludnienie, niedobory żywności czy konflikty zbrojne.

Ale wszystko zaczyna się od marzenia. Sądzimy więc, że pisana nam jest wielkość. Nie da się zaprzeczyć, że zmieniliśmy na tej planecie więcej niż jakikolwiek inny gatunek. Tyle że ewolucja działa powoli - istniejemy zbyt krótko, aby ocenić czy odnieśliśmy sukces. Pogadajmy za milion lat. Krokodyle pojawiły się w późnej kredzie 83,5 miliona lat temu. Nasza cywilizacja trwa zaledwie od kilku tysięcy lat, a gwałtownie przyspieszać zaczęła dopiero ostatnio. Jeszcze na początku XX wieku było nas kilkukrotnie mniej.

A to że jest nas coraz więcej generuje różne problemy. Zasoby nie są nieograniczone, a my lubimy mieć coraz więcej. I wymyślamy coraz nowe sposoby jak zasoby takie marnotrawić. Podczas gdy miliard ludzi nie ma dostępu do czystej pitnej wody my zajmujemy się podlewaniem monokulturowych trawników, ciągle coś kupujemy i wyrzucamy do śmietników, chorujemy z nadmiaru kalorii, a inni umierają z głodu. Przez to że pomagamy im przeżyć mnożą się jeszcze bardziej i dalej głodują, a potem szukają lepszego życia i próbują dostać się do "naszego" świata.

Tyle że w tym świecie nie ma dla nich miejsca i zaczynają się społeczne napięcia. A my kłócimy się o politykę, ciągle o coś walczymy, tu i ówdzie jak strzelba Czechowa kisi się broń nuklearna... I nikt nie wie jak zatrzymać rozwój którym żywimy swoje ambicje i plany, bo uzależniliśmy się od jego owoców. Dominować będzie ten kto więcej wyprodukuje, więc bez względu na koszty trzeba więcej wyprodukować. Choć zdajemy sobie sprawę z przyszłych konsekwencji zostawiamy ten problem przyszłym pokoleniom.

I toniemy gdzieś w niezmierzonych odmętach internetu, szukając tam prawdy ostatecznej - odpowiedzi na wszystkie pytania. To ewolucyjny biały szum - samodzielnie wytwarzamy dla siebie bodźce, którym poświęcamy całkowitą uwagę. Nasz wspaniały układ nerwowy przestaje się zajmować światem - takim jakim jest. Świadomość zamiast pomagać organizmowi staje się jego pasożytem - działamy tak, aby dostarczyć sobie satysfakcji, przyjemności i zadowolenia, wyrzutu błogości w naszych czaszkach. 

Zwierzęta zwane żachwami zjadają własne mózgi, kiedy nie są już im potrzebne. W postaci larwalnej przypominają kijanki i muszą się przemieszczać - posiadają więc coś w rodzaju mózgu. Gdy jednak osiągają dojrzałość przytwierdzają się na stałe do jakiejś podwodnej skały i trawią własny mózg wraz ze struną grzbietową, bo przez resztę życia zajmować się będą jedynie odżywczym filtrowaniem wody morskiej. W takiej sytuacji nie muszą już podejmować żadnych decyzji, a mózg byłby dla nich jedynie obciążeniem.

My możliwość doznawania świata w różnych jego przejawach (czasem urojonych) uznaliśmy za sens życia, ponieważ to pogoń za pozytywnymi stanami umysłu ewolucyjnie pozwalała nam przetrwać. Tyle że teraz sami zaczęliśmy fabrykować dla siebie takie stany - przyjemności same w sobie, których zadaniem jest satysfakcjonować nasz mózg, bez względu na inne korzyści czy szkody. Tak naprawdę nie wiadomo gdzie nas to zaprowadzi. Biorąc pod uwagę różne pojawiające się komplikacje, niekoniecznie zbudujemy Wielką Utopię. 

MAŁPA Z BRZYTWĄ

 Sztuczna inteligencja diagnozuje raka skuteczniej niż lekarz. Przeszkolone na milionach zdjęć modele AI są w stanie wykryć nowotwór już na bardzo wczesnym etapie. Ostatnio takie informacje przestały nas już dziwić. W końcu to maszyna, więc odpada tak zwany czynnik ludzki, będący podobno najsłabszym ogniwem wszystkich "idealnych" systemów. Maszyna nigdy nie jest zmęczona, głodna, zdenerwowana i tak dalej. Czyli nic nie zaburza jej "percepcji"...

Poza tym sztuczne sieci neuronowe dysponują wielkimi mocami obliczeniowymi skoncentrowanymi na wykonywaniu jednego tylko zadania. Człowiek z kolei potrafi wiązać wiele informacji w spójny obraz rzeczywistości, dzięki czemu zyskuje niezwykły poziom świadomości. Pewnie dlatego w przewidywalnej przyszłości nie da się go zastąpić algorytmem. Jak wiemy urządzenia też się zużywają, można je zhakować i przejąć nad nimi kontrolę, czy zainfekować jakimś wirusem. 

Problemem jest w tym kontekście zrozumienie "toku rozumowania" takich modeli decyzyjnych. Bo jeśli zdawać się musimy na niewyjaśnialne diagnozy, no to gdzieś z tyłu głowy czają się różne związane z tym zagrożenia... No i gdy model sztucznej inteligencji zacznie szwankować to już nie za bardzo wiadomo co z tym zrobić. W końcu istotą AI jest to, że sama się usprawnia, więc może błędnie nadać wagę jakimś kryteriom, choć zazwyczaj wykrywa statystyczne kryteria znajdujące się poza ludzkim postrzeganiem. 

Na ogół jesteśmy w stanie wyciągnąć matematyczne dane dotyczące konkretnego działania, tyle że są one nieczytelne nawet dla osoby technicznej która odpowiada za dany model. W każdym bądź razie potrafimy to sobie jakoś łopatologicznie wyobrazić - sztuczna inteligencja jest tak skuteczna, ponieważ potrafi wykrywać statystyczne wzorce. A zatem potrafi diagnozować raka skuteczniej niż lekarz ponieważ jest "inteligentna". Trochę tautologiczne to wyjaśnienie, lecz nie do tego nie do tego zmierzam...

Interpretacja mikroskopowych obrazów tkanek nie jest łatwym zadaniem, nawet dla lekarzy z wieloletnim doświadczeniem, a mimo to świetnie radzi sobie z tym "ptasi móżdżek" zwany gołębiem. Już po piętnastogodzinnych "sesjach szkoleniowych" trafność stawianych przez gołębie diagnoz sprawdzała się w 85%, a biorąc pod uwagę ptasie "konsylium" (złożone z czterech osobników) w 99%!!! Zdolność naszych pierzastych przyjaciół do uczenia skojarzeniowego połączona z niezwykłą ostrością wzroku daje im na polu identyfikacji nowotworu przewagę nad radiologami.

Metodą warunkowania klasycznego wytresowano gołębie tak aby wskazywały zdjęcia przedstawiające nowotwory - choć oczywiście gruchające towarzystwo nie miało pojęcia o co chodzi. W swym gołębim umyśle powiązało jednak fakty - wskazanie określonego wzorca skutkowało skonsumowaniem smacznej przekąski. Zwierzęta potrafią skutecznie wykrywać korelację pewnych zdarzeń, gorzej natomiast idzie im ze zrozumieniem przyczynowości.

W tym właśnie specjalizujemy się my - nasz popęd rozumowania każe nam dociekać przyczyn tego o czym informują nas zmysły, a zrozumienie przyczynowości pozwala czerpać wiedzę niekoniecznie z własnego doświadczenia. Nie tylko przyswajamy informacje od innych ludzi, ale też przetwarzamy je w różne koncepcje. I właśnie tym sposobem zbudowaliśmy sztuczną inteligencję, syntezując naszą wiedzę informatyczną z neurobiologiczną.

Dopiero stworzenie "plastycznych" czyli tylko wstępnie zaprogramowanych modeli uczenia się, w których sztuczne neurony dzięki sygnałom numerycznym komunikują się między sobą w licznych warstwach działających równolegle, pozwoliło zbudować tak bystre maszyny. Lecz wszystko sprowadza się do podobieństw, trendów i korelacji... Czyli do tego co znają choćby gołębie, bo nie potrzeba do tego specjalnie rozbudowanej świadomości. Wedle naszych standardów gołąb jest przecież przygłupi. Tak więc bardziej niż sztucznej inteligencji obawiać się trzeba tego, że coraz częściej bawią się nią niepowołane ręce - a zatem znowu ten nieszczęsny czynnik ludzki...

TEORIA WSZYSTKIEGO

 Często wydaje nam się, że między nami a królestwem zwierząt istnieje jakaś przepaść. Ale przez blisko 100 tysięcy lat liczebność populacji ludzi i szympansów była zbliżona. Czyli niezwykłe możliwości naszych umysłów nie dawały nam na ewolucyjnym starcie żadnej istotnej przewagi nad włochatymi kuzynami. Pojawienie się homo sapiensa było genetycznym efektem motyla - w ciągu kilku tysięcy lat zbudowaliśmy cywilizację zmieniając całkowicie ekologię tej planety.

Miliardy lat ziemskiego życia wydają się zmierzać do rozumnej dumy i moralnej wyższości człowieka nad pospolitszym bydlęciem... Ale przez te miliardy lat życie nie potrzebowało nauki, religii i kultury, żeby przetrwać. Pierwotne życie nie musiało sobie stawiać metafizycznych celów, ponieważ te są odpowiedziami na nasze przerośnięte potrzeby poznawcze. Już od dziecka lubimy pytać dlaczego, zapytaliśmy więc dlaczego żyjemy i co możemy z tym zrobić. Wyszło jak wyszło.

Każda kultura jest jest odpowiedzią na egzystencjalne pytania zbiorowości dzielącej wspólne doświadczenia. To źródło formalnych wskazówek moralnych jak mamy realizować istotne dla niej wartości i standardy. Reguły moralne często są zbieżne w różnych kulturach, ponieważ wynikają z pewnych społecznych instynktów - uniwersalia moralne to między innymi wspieranie krewnych, odwdzięczanie się za przysługi, szacunek dla starszyzny, nietykanie cudzej własności czy poświęcenie na polu bitwy. Nakładają się na nie relatywne konstrukty kulturowe.

Kwestią moralności może być jedzenie wieprzowiny, zasłanianie twarzy, popełnienie seppuku czy

polowanie na czarownice. W zależności od kultury zmieniają się wymagania moralne - emocjonalne kompasy wskazują poczucie winy gdy "zgrzeszymy", co staramy się jakoś "odpokutować". W dodatku łamiąc normy narażamy się na społeczną dezaprobatę.

Tak zwane normy grupowe funkcjonują też w świecie zwierząt, będąc sposobem na zachowanie społecznej równowagi. Tyle że tam nie trzeba dorabiać do tego żadnej ideologii - chodzi o zachowanie kompromisowego status quo. Gdy normy takie jak "kolejność dziobania" zostają zakwestionowane dochodzi do spięć. Gdy hierarchia ponownie zostanie ustalona każde stworzenie zajmuje przypisane sobie miejsce w szeregu. Krasomówcy odkryli jednak, że najskuteczniej jest sformalizować porządek społeczny w języku i wyznaczyć mu jakąś metafizyczną misję. Pozwala to władać umysłami, nawet gdy król jest nagi.

Na każdym poziomie moralność jest zatem formą współpracy, choć ortodoksi różnych systemów sprowadzać mogą jej przykazania do absurdalnej patologii. Poza tym kultura wyznacza granicę pomiędzy MY a ONI., może więc prowadzić do wytrzebienia konkurencyjnego stada. W imię Ostatecznego Celu można mu też narzucić własne bóstwa, barwy plemienne czy obowiązek noszenia gaci i posiadania dowodu osobistego. Wojna niesie śmierć, lecz ta jest motorem każdej kultury - chcemy nadać życiu niezniszczalne znaczenie skompresowane w Świętych Symbolach.

KONSUMENCI INFORMACJI

 Efektywną komunikację i koordynację społeczną umożliwia tak zwany tryb prawdy domyślnej. Oznacza to mniej więcej, że wierzymy innym na słowo. Pomijając skrajnych paranoików, zakładamy prawdomówność otaczających nas osób, dopóki dowody ich kłamstw nie stają się przytłaczające. Oczywiście jest to ryzykowne, lecz jak widać ewolucyjnie opłacalne, więc nie weryfikujemy każdej otrzymywanej informacji.

Właśnie ta wrodzona naiwność sprawia, że tak łatwo nas okłamywać i manipulować, a w mediach cyfrowych szerzyć dezinformację. Skuteczne oszustwo wymaga tylko bezczelności i dobrego wciskania kitu czyli barwnej narracji. Czasami zaś wciskanie kitu służy nawet nie tyle wprowadzaniu kogoś w błąd, co ukazywaniu się w roli eksperta, znawcy, autorytetu... Jednym słowem budowaniu własnej pozycji. Ponieważ wszyscy wyrażają swoje opinie o wszystkim zalewa nas gównoprawda.

Umiejętność plecenia efektownych bredni może pomagać jednostkom w budowaniu kompetentnego wizerunku, a także wpływów społecznych. Jednocześnie może być pokazem inteligencji, choć paradoks polega na tym, że im lepiej osoba wciska kit, tym mniej energii i czasu "musi" poświęcać na sprawdzanie faktów. Po prostu pieprzy co jej ślina na język przyniesie, świadoma tego, że zwraca się do ignorantów... Nawija makaron na uszy, a nikomu zazwyczaj się nie chce roztrząsać jej argumentów.

Pewność siebie wynika z wiary we własne umiejętności, a skoro ktoś wie że umie lać wodę na każdy temat, wyraża swoje opinie coraz bardziej kategorycznie. Gdy zaś ktoś "dyskutuje" dynamicznym i zdecydowanym tonem wydaje się bardziej wiarygodny. Wątpliwości to przecież oznaka nieznajomości materii - przynajmniej w naszej percepcji, gdyż w zasadzie to jeden z błędów poznawczych. Tak zwany efekt Dunninga-Krugera wskazuje, że ludzie bardziej wykwalifikowani zaniżają swoje kwalifikacje.

Z kolei im mniej ktoś wie, tym bardziej jest pewien swojej "wiedzy" składającej się czasem jedynie z obiegowych stereotypów, miejskich mitów i medialnych doniesień... Aureolę autorytetu wzmacniają dodatkowo kręgi wzajemnej adoracji, w których różni mędrcy sobie przytakują i przyklaskują. Polityka to właśnie sztuka wciskania kitu tak długo aż napompowana bańka pęknie... W marketingu bardziej od prawdy czy fałszu liczy się wywieranie generalnego wrażenia, dlatego nowe technologie napędzają populizm, polaryzację, spiskologię i pseudonaukę.  

CZAS PATRIOTÓW

 Chojrak Kamiński jeszcze niedawno pokazywał gest Kozakiewicza, co miało oznaczać, że nie boi się najstraszniejszych nawet represji. Nic mi nie zrobicie, bo jesteście fujarami...  Teraz rozpoczął protest głodowy, a partyjni koledzy biją na alarm, że jego stan jest poważny. Jak tak dalej pójdzie, trzeba go będzie na siłę dokarmiać, żeby chudzina nie zdechła. Co innego Wąsik, ten to ma jakieś zapasy tłuszczu, ale i tak trzeba go ochraniać, żeby więźniowie nie robili mu dowcipów. 

Jednym słowem organizacyjnie tych dwóch męczenników to tylko problem. Nie mówiąc o tym jaki to problem polityczny... Prezydent najpierw nie chciał ich powtórnie ułaskawić, a potem zrzucił odpowiedzialność na prokuratora generalnego - wybierając procedurę znacznie dłuższą od klasycznego prawa łaski - po to, żeby móc teraz święcie oburzony apelować o jak najszybsze uwolnienie więźniów politycznych, bo ich żony tęsknią... 

Przy okazji w słusznie zorientowanych mediach trwa wyliczanka rzekomych zasług internowanych pogromców układu. Tworzy się narrację, jakoby wiedzieli zbyt wiele o mafijno-agenturalnych zbrodniach junty Tuska i dlatego trzeba było ich uciszyć. Jednym słowem stary dobry spisek, do którego przykleić można każdą obsesję, fobię czy teorię, jaka narodzi się w głowie perorującego polityka, eksperta czy publicysty... A historii tych stworzono już wiele, można będzie je więc odgrzewać, modyfikować i mielić tak długo, aż staną się prawdą.

Już od trzydziestu lat "prawdziwi patrioci" są w tym kraju gnębieni, żeby sprzedajne elity mogły trzepać kasę, a obce mocarstwa realizować swoje interesy. Aby naród pozwalał na to wszystko niszczy się jego kulturę, religię i model rodziny, bo nihilistami jest łatwiej sterować... I tak dalej. Za pieprzenie takich farmazonów jeszcze niedawno płacili w "publicznych" mediach grube pieniądze, ale nie resortowym dzieciom tylko uzdolnionym ludziom którzy wszystko w życiu osiągnęli własnymi rękami dzięki talentowi i pracowitości.

Teraz trzeba wymyśleć nowy sposób finansowania takich bystrzaków, żeby nadal mogli mówić prawdę ciemnemu ludowi, bo władzę przejęły niemieckie marionetki. Na szczęście sporo kapitału na to patriotyczne zadanie udało się już przetransferować i zabezpieczyć, poza tym będzie się robić zbiórki. Najważniejsze żeby atmosfera nie przygasła, żeby coś się ciągle działo. A wszystko to dla naszego dobra, żeby dać nam znowu kilka stówek plus z długu narodowego. Bo tyle jesteśmy w tej grze warci, a prawdziwymi bohaterami, mędrcami i talentami są zawsze ci równiejsi.

RAPORT MNIEJSZOŚCI

 

 Kiedyś o prognozy pytano się wyroczni, a dzisiaj ekspertów. Eksperci mają szeroką wiedzę o mechanizmach, więc powinni wiedzieć czym będą skutkować. Niemniej zazwyczaj nie wiedzą - zwłaszcza jeśli idzie o kwestie społeczne, polityczne i ekonomiczne.

Po przeanalizowaniu post factum dziesiątek tysięcy prognoz przez - nomen omen specjalistę od prognozowania politycznego Philipa Tetlocka - okazało się, że przeciętny ekspert uzyskał wynik zbliżony do przewidywania losowego. Eksperci okazali się gorsi niż podstawowe algorytmy ekstrapolacji, polegającej na dopasowaniu do istniejących danych pewnej funkcji, a następnie wyliczeniu jej wartości w przyszłości.

Tym bardziej nie mogą się mierzyć ze sztuczną inteligencją, która potrafi błyskawicznie dokonywać obliczeń, które człowiekowi zajęłyby wieki. Ale ponieważ systemy AI nie potrafią w prosty i zrozumiały sposób przekazać ludzkości "sensu" swoich decyzji, w przewidywalnej przyszłości będziemy bardziej polegać na jajogłowych niż wróżących z danych maszynach.

Co nie mniej ciekawe odkryto tu odwrotną zależność pomiędzy sławą i dokładnością - im bardziej analityk był związany z głównymi mediami informacyjnymi tym częściej jego przewidywania mijały się z rzeczywistością... Wynika to zapewne z przeceniania własnych zdolności i potrzeby wykazywania medialnej oryginalności, lecz nade wszystko z niechęci do zmiany własnych poglądów.

Aby być słuchanym trzeba mówić to co ludzie chcą usłyszeć, a zwłaszcza umieć przyciągać ich uwagę. Kiedy zaś zdobywa się uznanie łatwiej jest "szarżować' i pleść coraz bardziej spekulatywne mądrości. Zwyczajem każdego z nas - także eksperta - jest korzystać z określonego zestawu dogmatów, schematów i koncepcji, którymi można podpierać swoje analizy.

Nie jest żadnym odkryciem, że przyszłość jest zasadniczo nieprzewidywalna, a jej bieg zmieniają niespodziewane przełomy. Okazuje się zatem, że przyszłość trafniej przewidują ci, którzy powtarzalność i historyczną sekwencyjność zastępują zmienną losowością i nieregularnością. Zwykli dyletanci - o ile potrafią prawidłowo kojarzyć fakty - niekiedy bywają lepszymi prognostami od ekspertów. 

Największym atutem superprognostów jest ich elastyczność czyli zdolność do ciągłego przyswajania informacji i zmiany zdania. Eksperci są często mistrzami w tłumaczeniu dlaczego ich prognozy się nie sprawdziły, więc potrafią nas "zagadać". Ale jak pokazały badania niektórzy potrafią przewidywać przyszłość bez specjalistycznej wiedzy trafniej od ekspertów czy agentów CIA, korzystając jedynie z ogólnodostepnych źródeł takich jak wyszukiwarki internetowe...

SPIRALA MANIPULACJI

 Gdzie dwóch się bije tam trzeci korzysta, dlatego w interesie imperialistycznej Rosji leży pogłębianie politycznej polaryzacji. W społeczeństwach demokratycznych jest to szczególnie łatwe, ponieważ każdy ma prawo wypowiedzi, nawet jeśli plecie najstraszniejsze bzdury. Wystarczy więc znaleźć pożytecznych idiotów, a oni zrobią swoje. W erze informacyjnej jest to jeszcze łatwiejsze, ponieważ można takich idiotów zamykać w bańkach informacyjnych i do bólu radykalizować.

Tym bardziej, że treści kontrowersyjne zwiększają klikalność i oglądalność, a zatem patomedia mogą jeszcze zarobić na ich promocji... Wielu frustratów pragnie zwrócić na siebie uwagę licytując się w niepoprawnościach politycznych, inni wyżywają się w anonimowym hejcie. Istotnym problemem będzie niebawem rozpowszechnianie tak zwanych głębokich fejków, preparowanych technologią uczenia maszynowego, na pierwszy rzut oka łudząco przypominających rzeczywistość.

Wszystko to otwiera przed wyedukowanymi i scyfryzowanymi ludźmi Zachodu nowe przestrzenie manipulacji. Propaganda błyskawicznie dostosowuje się do potrzeb i nawyków informacyjnych nawet najbardziej wybrednych konsumentów, aby dostarczyć im "gorące" newsy. Dzięki cyfrowemu praniu mózgów Putinowi udało się tymczasowo osadzić w Białym Domu swojego człowieka czy wyprowadzić Wielką Brytanię z Unii Europejskiej. Niedawno ingerowano w proces wyborczy na Słowacji, na tyle skutecznie, że premierem został tam prokremlowski populista.

W Polsce otwarcie prorosyjskich polityków brak, pomijając jakichś marginalnych pajaców... Niemniej Rosja może załatwiać swoje interesy na inne sposoby, rozbijając jedność europejską przez "patriotów", szerząc teorie spiskowe czy antagonizując społeczeństwa. Właśnie ten ostatni wariant jest najbardziej uniwersalny, ponieważ wykorzystuje naturalną dialektykę demokracji i skrzywienia poznawcze przez które zamiast prawdy szukamy potwierdzenia własnych przekonań. Niektóre ze swoich przekonań traktujemy na tyle osobiście, że zamiast je modyfikować postanawiamy ich bronić.

Profesor prawa z Yale Dan Kahan przepytał Amerykanów z ich sympatii politycznych i poglądów na temat zmian klimatycznych. Jak się można było spodziewać kwestie te były silnie skorelowane - tradycyjnie liberałowie są bardziej ekologiczni. Przy okazji Kahan postanowił zmierzyć również inteligencję naukową swoich respondentów. Wydawać by się mogło, że IQ i wiedza naukowa chronią przed rozumowaniem tendencyjnym, a zatem im "mądrzejsi" byli liberałowie czy konserwatyści, tym bardziej powinni się ze sobą zgadzać. Paradoksalnie uzyskano efekt zupełnie odwrotny.

W kwestiach obciążonych ideologicznie emocje każą nam walczyć w obronie wyznawanego światopoglądu i plemienia politycznego. Widać to zresztą w strukturze języka, która argumentowaniu przypisuje cechy wojenne - musimy zbijać argumenty czy obalać twierdzenia, po to aby zwyciężać w dyskusjach. Ludzki system pojęciowy ma w ogromnej mierze naturę metaforyczną, więc takie metafory są nośnikami naszego rozumienia mechanizmów. W takiej sytuacji inteligencja i wiedza stają się narzędziami służącymi obronie określonego sposobu postrzegania świata.

Im inteligentniejsi są liberałowie czy konserwatyści, tym ich poglądy są bardziej spolaryzowane. "Myślenie" polega tu tylko na kreatywnej elokwencji. Widać to zwłaszcza na przykładzie polityków, których rolą jest wygrywać. Mogą oni oczywiście cynicznie kłamać, skuteczniejsza jest jednak wiara we własne oracje - pozwala to automatycznie dobierać argumenty i kontrargumenty, pielęgnować morale oraz emanować charyzmatycznym entuzjazmem. Poza tym psychika nie lubi dysonansów, stara się je więc usuwać. Ostatecznie nawet jeśli polityk świadomie kłamie czyni to w imię "celów wyższych" a nie politycznej kariery...

Inni potrafią nami manipulować nie dlatego, że potrafią tak świetnie kłamać, tylko dlatego że tak

świetnie okłamujemy samych siebie. Podsyłają nam intelektualną przynętę, a my ją "łykamy"... Według ekonomicznej hipotezy racjonalnej irracjonalności hołdowanie własnym przekonaniom ma sens dopóki emocjonalny komfort wynikający z zaprzeczenia prawdzie jest większy niż ewentualne koszty jej ignorowania. Pytanie tylko gdzie możemy postawić taką granicę. Jeśli fakty są sprzeczne z naszymi emocjami tym gorzej dla faktów...

Zwykle uświadamiamy sobie własne błędy dopiero kiedy zaczynają generować wysokie koszty. Ponieważ jednostka nie decyduje świadomie o tym co uważa za fałszywe, a co za prawdziwe, mamy silną tendencję do stosowania podwójnych standardów moralnych i intelektualnych. Jesteśmy skłonni wierzyć w to co jest dla nas korzystne, zgodne z naszym wizerunkiem i przekonaniami grupy, oraz spójne z dotychczasowym modelem. Rozum jest tylko narzędziem realizacji własnych celów, a na grząskim gruncie religii czy polityki służy ochronie tożsamości. Im bardziej jesteśmy zinformatyzowani, tym więcej mamy "argumentów" - łatwiej nam je podsuwać.