Chociaż Daniel Kahneman jest psychologiem, Nagrodę Nobla
dostał w dziedzinie ekonomii. Stało się tak ponieważ jego psychologiczne
odkrycia wywarły znaczący wpływ na tę właśnie naukę. Prace Kahnemana
przyczyniły się do ukształtowania nowej gałęzi ekonomii – tak zwanej ekonomii
behawioralnej. Wcześniej ekonomia nie bardzo przejmowała się tym, czy między
rynkiem a psychologią istnieje jakiś związek, ignorując całkowicie naukową
wiedzę o zachowaniu człowieka. Wiedza ta w ciągu ostatnich dziesięcioleci tak
dalece się rozwinęła, że dzisiaj nie sposób już sądzić, jakoby rynek posiadał
wbudowane w siebie mechanizmy samoregulacji. Nawet biorąc pod uwagę, że w
założeniu uczestnicy rynku winni kierować się rachunkiem zysków i strat,
zachowują się oni często w sposób nieracjonalny. Wyjaśnić to może właśnie
psychologia.
Koncepcje Kahnemana możemy poznać dzięki jego książce
„Pułapki myślenia”. To przegląd najistotniejszych badań dotyczących procesu
podejmowania decyzji, nie tylko tych przeprowadzonych przez Kahnemana, uzupełniony
o jego wyjaśnienia i wnioski. Myślą przewodnią tej publikacji jest model,
stworzony przez psychologów Keitha Stanovicha i Richarda Westa, przedstawiający
umysł jako twór złożony z dwóch zazębiających się systemów. Mózg jest leniwy i
unika wysiłku intelektualnego kiedy to tylko możliwe, pracując przez większość
czasu mechanicznie i reagując automatycznie, co pozwala mu oszczędzać energię.
Taki domyślny tryb jego pracy ma głębokie uzasadnienie przystosowawcze, gdyż
żaden inny organ człowieka nie zużywa tyle energii co mózg. Kiedy nasz mózg
pracuje bez większego zaangażowania na tym swoistym autopilocie, podejmuje
decyzje poza świadomą kontrolą – tak właśnie działa System 1, czyli tak zwana
intuicja. Niekiedy jednak sytuacja wymaga od nas wzmożenia uwagi, umysłowego
wysiłku, skupienia. Wtedy uruchamiamy analityczny System 2 – czynimy to jednak
tylko gdy uznamy to za konieczne. Przez pozostały czas działamy niejako
odruchowo.
Nasze umysłowe odruchy mogą mieć zarówno charakter wrodzony
jak i wyuczony, przezwyciężenie ich wymaga jednak umysłowego wysiłku, a ten
zostaje najczęściej zaniechany, o ile nie do naszej świadomości nie dotrze
jakiś sygnał alarmowy lub zadanie przed nami stojące jest skomplikowane i
wymaga na przykład obliczeń matematycznych. W przeciwnym wypadku, gdy nie mamy
do czynienia z zauważalnym ryzykiem lub wyzwaniem, posuwamy się po najmniejszej
linii oporu i wybieramy najprostsze rozwiązania. Posługiwanie się intuicją,
chociaż pozwala naszym organizmom oszczędzać energię i nie grzęznąć w bezustannych
rozmyślaniach, obarczone jest ryzykiem błędnych decyzji podjętych bez dogłębnej
analizy sytuacji. Intuicja usprawnia zatem proces decyzyjny, ale niekiedy
skłonność do unikania analitycznego myślenia pociąga za sobą pomyłki. Ponieważ
procesy psychologiczne ludzi rządzą się podobnymi prawami, możemy mówić o
pewnych kategoriach tych pomyłek, nazywać je i klasyfikować.
Kahneman przedstawia nam całą paletę mechanizmów
zaburzających trafność intuicyjnych osądów, takich jak torowanie, łatwość
poznawcza czy rozmaite heurystyki, czyli uproszczone reguły wnioskowania
prowadzące często do wystąpienia skrzywień poznawczych. Zwraca też uwagę na
naszą nadmierną pewność siebie w kwestii wydawanych przez nas osądów – często
przyczyny minionych zdarzeń zrozumieć możemy dopiero z perspektywy czasu,
skupiamy się na wynikach jednocześnie ignorując niuanse przeszłości, oraz
niedoceniamy jak istotny wpływ na kształt życia ma ślepy los. Ryzyko jesteśmy
skłonni podejmować raczej po to by unikać strat, niż pomnażać zyski. Nasz
stosunek do tego samego problemu może być różny w zależności od sposobu w jaki
został on sformułowany i ujęty w emocjonalne ramy interpretacyjne. „Pułapki
myślenia” to fascynująca lektura dla każdego kto jest ciekawy jak funkcjonuje
ludzki umysł, choć jak przyznał nawet sam Kahneman, nawet znajomość tych
procesów nie uwalnia nas od ich przemożnego wpływu.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz